Τί είναι ο σχολικός εκφοβισμός (bullying);
Είναι η συνεχόμενη σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση, όπου ο δράστης τρομοκρατεί ή βλάπτει τους άλλους. Ειδικά τα άτομα που είναι πιο αδύναμα ή μικροκαμωμένα. Ο σωματικός εκφοβισμός συνηθίζεται μεταξύ αγοριών (παρενόχληση, τραυματισμός), ενώ ο συναισθηματικός μεταξύ κοριτσιών (λεκτική ταπείνωση, αποκλεισμός από ομάδα). Ο σχολικός εκφοβισμός είναι σε έξαρση στο Δημοτικό, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες φθίνει.
Θύτες και θύματα
Συνήθως, οι θύτες, έχουν επιθετικό χαρακτήρα, υπέρμετρη αυτοπεποίθηση και χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις. Έχει παρατηρηθεί, ότι προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες όπου υπάρχει έντονα το στοιχείο της σωματικής ή λεκτικής βίας και η παραμέληση. Οι συχνές εντάσεις και ύβρεις μεταξύ των γονέων αντικαθιστούν τον πολιτισμένο διάλογο. Τα παιδιά αυτά προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή με την εριστική συμπεριφορά τους και εξωτερικεύουν τον συσσωρευμένο θυμό τους μιμούμενοι τα πρότυπά τους. Δηλαδή τους γονείς.
Τα θύματα, από την άλλη, είναι παθητικά, μοναχικά και ευαίσθητα άτομα, με χαμηλή αυτό-εκτίμηση και ανασφάλειες που αδυνατούν να ανταποδώσουν την εκφοβιστική συμπεριφορά που δέχονται από τους δράστες. Απουσιάζουν συχνά από το σχολείο για να αποφύγουν τα άτομα που τους εκφοβίζουν, ενώ παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα άγχους, κατάθλιψη και ψυχολογικά προβλήματα.
Ο εκφοβισμός δύσκολα αποκαλύπτεται, επειδή τα θύματα συγκαλύπτουν την αλήθεια τρέμοντας στην ιδέα περισσότερης κακοποίησης.
Συνέπειες εκφοβισμού
Όσον αφορά τα θύματα, υπάρχουν ακραία περιστατικά θανάτων από ξυλοκόπημα και πυροβολισμούς σε Λύκεια, το τελευταίο υπάρχει έντονα στην Αμερική. Έχουν αναφερθεί περιστατικά αυτοκτονιών παιδιών που είχαν πέσει θύματα ακραίου εκφοβισμού. Τα παιδιά αυτά είναι δυστυχισμένα, φοβισμένα και αγχωμένα. Προσπαθούν να αποφύγουν το σχολείο και την επικοινωνία με άλλους συνομήλικους. Αποκτούν δυσχέρεια συγκέντρωσης, με αποτέλεσμα η απόδοσή τους στα μαθήματα να μειώνεται. Αρκετά παιδιά αποκτούν κατάθλιψη και παρατάνε το σχολείο. Τα κορίτσια κλείνονται στον εαυτό τους, χάνουν κάθε ενδιαφέρον, αποκτούν ανασφάλειες για την εμφάνιση και τον χαρακτήρα τους. Τα αγόρια γίνονται ανήσυχα και ευέξαπτα. Μακροπρόθεσμα, πολύ πιθανόν, τα παιδιά-θύματα να αντιμετωπίσουν αντιξοότητες σε κοινωνικό, συναισθηματικό και μορφωτικό επίπεδο.
Ωστόσο και οι θύτες βιώνουν αρνητικές μακροχρόνιες συνέπειες. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, ενώ αρκετοί είναι εκείνοι που καταφεύγουν στη χρήση ουσιών σε νεαρή ηλικία. Μελέτες υποστηρίζουν, ότι οι μαθητές-θύτες έχουν αυξημένη πιθανότητα να βρεθούν στην ενήλικη ζωή, ως κατηγορούμενοι για αντικοινωνική/εγκληματική συμπεριφορά στα έδρανα των δικαστηρίων. Το ίδιο δείχνει και η έρευνα του Πανεπιστημίου της British Columbia, όπου υπάρχουν στοιχεία, ότι το 60% των παιδιών που είναι θύτες από την έκτη δημοτικού έως και το γυμνάσιο αποκτούσαν ποινικό μητρώο, σε ηλικία είκοσι τεσσάρων ετών. Αύριο, τα συγκεκριμένα παιδιά θα γίνουν γονείς και με τον ίδιο τρόπο θα αναθρέψουν τους παραβάτες της επόμενης γενιάς. Ως αποτέλεσμα, ο σχολικός εκφοβισμός θα συνεχίζεται. Όταν οι μη αποδεκτές συμπεριφορές δεν συναντούν εμπόδια και κυρώσεις, η βία συνεχίζεται και η εγκληματικότητα ανθίζει.
Σύμφωνα, με τους ψυχολόγους Sonia Sharp και Peter K. Smith, τα εκφοβιστικά φαινόμενα μπορούν να έχουν αντίκτυπο και στους παρατηρητές τους. Μπορεί να μάθουν, ότι ο εκφοβισμός είναι ένας γρήγορος και αποτελεσματικός τρόπος για να πετύχει κανείς αυτό που θέλει. Ως ενήλικες, μπορεί να συνεχίσουν να αποδέχονται την υιοθέτηση επιθετικών μορφών συμπεριφοράς από κάποιον τρίτο, ως φυσιολογικές. Συνεπώς, θα του παράσχουν τη σιωπηρή τους συναίνεση.
Στατιστικές σε παγκόσμια κλίμακα
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Στατιστικών της UNESCO, το 1 στα 3 παιδιά σε παγκόσμια κλίμακα είναι θύματα σχολικού εκφοβισμού. Πιο συγκεκριμένα, αφορά πάνω από 32% των αγοριών και 28% των κοριτσιών. Ωστόσο, υπάρχουν χώρες, στις οποίες επηρεάζονται λιγότερο τα αγόρια και περισσότερο τα κορίτσια και αντίστροφα. Τέλος, παιδιά μεταναστών και γονέων που έχουν χαμηλή κοινωνικό-οικονομική κατάσταση έχουν περισσότερες πιθανότητες να θυματοποιηθούν από συμμαθητές τους.
Ο ρόλος της τεχνολογίας
Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ανεξέλεγκτη και παρατεταμένη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών από παιδιά κάθε ηλικίας (τάμπλετ, κινητά, τηλεόραση). Το περιεχόμενο των εκπομπών, ταινιών και βίντεο που προβάλλονται ελεύθερα είναι γεμάτα ακατάλληλη φρασεολογία, σεξ και βία. Τα σύγχρονα κινούμενα σχέδια δεν θυμίζουν σε τίποτα τα παλιά, αθώα, κινούμενα σχέδια που παρακολουθούσαμε εμείς οι μεγάλοι. Είχαν πάντα κάποιο ηθικό δίδαγμα να μας πουν. Σήμερα, είναι τρομακτικά, έντονα, επιβλητικά, γεμίζουν τα παιδιά με ψευδαισθήσεις μαγικών δυνάμεων και με αρνητικά συναισθήματα. Οι ήρωες έχουν βλέμματα άγρια και θυμωμένα. Νικάει όποιος διαθέτει τη μεγαλύτερη σωματική δύναμη ή κρατάει όπλο. Τα παιδιά επηρεάζονται και μιμούνται αυτές τις συμπεριφορές.
Οι συσκευές αυτές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των παιδιών. Θα μπορούσαν μέσα από αυτές να προβάλλονται περισσότερα ενημερωτικά μηνύματα ή εκπομπές κατά του σχολικού εκφοβισμού. Να εκπαιδεύουν, να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, να ενημερώνουν για τις επιπτώσεις του εκφοβισμού όσον αφορά θύτες-θύματα και παρατηρητές. Ό,τι βλέπουν τα παιδιά το θυμούνται, το μαθαίνουν, το υιοθετούν.
Ο ρόλος των γονέων και του σχολείου
- Σε κανένα σχολικό περιβάλλον, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν περιθώρια για την εκδήλωση εκφοβιστικών φαινομένων.
- Τακτική επιτήρηση σε όλους τους χώρους του σχολείου. Η επίβλεψη από ενηλίκους μειώνει σημαντικά τον εκφοβισμό.
- Καθιέρωση ή επιβολή κυρώσεων για τον εκφοβισμό.
- Να αφιερώνεται μισή ώρα στο θέμα του σχολικού εκφοβισμού, έστω 1 φορά το μήνα στις σχολικές αίθουσες.
- Ενθάρρυνση των παιδιών που έχουν επίγνωση του εκφοβισμού, αλλά φοβούνται να επέμβουν, ότι είναι σημαντικό να στηρίζουν τα παιδιά που γίνονται θύματα.
- Περισσότερες εκστρατείες ενημέρωσης για μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης.
- Οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι μαθητές, πρέπει να έχουν καλή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ τους.
- Τα παιδιά πρέπει να έχουν θετικά πρότυπα στο σπίτι. Οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να βοηθούν τα παιδιά τους να αναπτύξουν όλες τις κοινωνικές δεξιότητες. Να τους θέτουν όρια. Επιπλέον, να τους μαθαίνουν ποιες συμπεριφορές είναι κοινωνικά αποδεκτές και ποιες όχι. Να τους ενημερώνουν για τα επακόλουθα και τις κυρώσεις που επιφέρει η εκφοβιστική συμπεριφορά. Η συζήτηση με τα παιδιά είναι το παν.
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο που αφορά όλους μας. Μαθητές, εκπαιδευτικούς, σχολική κοινότητα και την ευρύτερη κοινωνία
Παρατηρήστε, ρωτήστε, ενημερωθείτε, παρεμβείτε. Βοηθήστε να σταματήσει αυτό το απάνθρωπο φαινόμενο που τραυματίζει την ψυχολογία τόσων παιδιών και θέτει σε κίνδυνο τη σωματική τους ακεραιότητα. Ορισμένες φορές, την ίδια τους τη ζωή. Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Να τους μιλάτε, να τα ακούτε, να τα σέβεστε και να μην αγνοείτε τα σημάδια. Σημάδια πως είτε το παιδί σας μπορεί να είναι θύμα εκφοβισμού, είτε πως το ίδιο μπορεί να εκφοβίζει άλλα παιδιά.
«Κάθε άτομο πρέπει να έχει το δικαίωμα να μη βιώνει καταπίεση και σκόπιμη επαναλαμβανόμενη ταπείνωση, στο σχολείο, όπως και στην κοινωνία.» Olweus, D., (2009)
